Bağışlarınız İçin Hesap Numaramız DOHAD - İs Bankası Gayrettepe Şubesi - 529030

PÜLÜMÜR-2003 DEPREMİ.
Uğur Kaynak*

    Güzel Ülkemizin ikinci kusuru olan depremlerin nedeni iki ana başlık altında gösterilebilir:
1. Afrika Kıtasının kuzey batıya doğru hareketi.
2. Kızıldenizin Açılması.

Bu hareketlerin sonuçları ise sırası ile,
    1. Türkiyenin de içinde yer aldığı Alp-Himalaya doğoluş kuşağının hâlâ sıkışmaya devam etmesidir. Ayrıntıya inersek, Türkiyenin, büyük ölçekte etkileniş biçimine bakıldığında plastik davranışlı olan kabuk malzemesinin sıkıştırılıp kırışması sonucunda dağ sıralarını yükselmesi gerçekleşmektedir. Bu olgunun en önemli göstergesi aktif dağlarımızın sarp olmasıdır. Sarp dağların bu özelliği ise yükselme hızının atmosferik aşınma hızından fazla olması ile bağlantılıdır.

    2. Sıkıştırma vektörü ile buna karşı koyan direniş vektörlerinin birbirine ters yönde ve birbirine paralel olması doğaldır. (Etki=Tepki) Ancak bunların tatbik noktalarının tam olarak karşı karşıya olması beklenilemez. Bu yüzden bu iki vektörün arasında bir kayma vektörü oluşur. Buna tektonik argosunda “kompresyonun yanal bileşeni” adı verilir. Bu yüzden oluşan doğrultu atımlı faylara ise “kompresyonun yanal bileşenini dengeleyen fay” adı verilir.

    3. Türkiyede bu faya örnek olarak Kuzey Anadolu Fay Zonu (KAFZ) gösterilebilir. Doğu Anadolu Fay Zonu (DAFZ) ise “Aynı Yöne Bakan Hendek Transform Fayı” nın karasal uzantısıdır.

    4. Bu ikisinin arasında kalan karşılıklı mikro levhaların dar açılı olanlarında birer ters kamalama oluşur. Yerküre üzerindeki diğer sıkıştırma bölgelerinde de aynı biçem geçerlidir. (San Adreas-Garlock, Zagros-Kirman, Karakurum-Hindukuş, ZangPo-Yunnan, MinoOwari-Kobe gibi.)

  5. Anadoluda etkiler bu kadarla kalmaz. Zira olaya kızıldenizin açılması va bağlantılı olarak güney doğu Anadolu bölgemiz topraklarını oluşturan Arabistan levhasının dönme hareketi de etkili olur. Bu etkinin sonucunda Karlıovada ters kamalama yapan Orta Anadolu ve Doğu Anadolu mikro levhaları bu torkun etkisi ile torka uygun arklar çizen ikincil faylarla ekaylanırlar. Bunlar “Tork Bileşenini Dengeleyen Faylar” adını alırlar. Bu ikincil faylar balık kılçığı gibi iki tarafta birden oluşamaz. Sadece kamalama bölgesinin iç kesiminde oluşurlar. Bunlar harita üzerinde,

(1)Ovacık (Pülümürden geçen fay) 
(2)Malatya
(3)Ecemiş Koridoru
(4)Kırşehir
(5)Çankırı

fayları olarak işaretlenmişlerdir.

Doğu Anadolu kamalama bölgesinde ise,

a.Tutak
b.Çaldıran

fayları bu gruba alınabilirler. Episantr haritalarında, son iki ay içerisinde bu faylardan dördünün mikro deprem bakımından aktif olduğu görülür. 
    Bu tork bileşenini dengeleyen fayların arasında son zamanlarda en aktif olanı Ovacık fayıdır. Bu faydaki son depremler, 1967-1992-2003 tarihli olup, 25 yıl ve 10 yıl gibi bir sıklıkla meydana gelmiştir. Bu aktivite zaman içerisinde değişik yerlerde gerçekleşir. Tarihsel depremlere bakıldığında, zaman içerisinde bir KAFZ’nin bir DAFZ’nin daha fazla etkinlik kazandığı görülür. Aynı şeyler tork bileşeni için de geçerlidir. Bu nöbetleşmenin nedeni ise küçük ölçekte elastik olan yer kabuğunun, büyük ölçekte elasto plastik, çok büyük ölçekte ise plastik davranış göstermesindendir. Bu davranışın açıklaması ise katı elastik cisimlerin atom çekirdeklerinin gömülü oldukları sitelerin arasındaki angström ölçeğinde olan mesafe değişikliklerin, sıkıştırmanın veya tork momentinin etki alanındaki uzaklıklar yüzlerce kilometreye çıktığında, çok fazla sünme yapmasındandır. Bu sünme sonucunda oluşan yutumlar jeolojik yapı farkları yüzünden her yönde eşgüdümlü olamamakta ve dolayısı ile aktivite nöbetleşmeleri oluşmaktadır.

NOT: 1967 Adapazarı depreminden 4 gün sonra oluşan ve Adapazarından daha fazla ölü verdiğimiz Pülümür depremi, iki gün önceden makale yazarı tarafından tahmin edilmiş ve gerekli mercilere telgraflarla bildirilmişti. Bu konudaki acı sonuçlanan hatıraları www.yapiworld.com deprem alt sayfasında, “Deprem Tetikleme Kargaşası” başlıklı çalışmada okuyabilirsiniz.

NOT: Birinci paragrafta, “bu güzel ülkemizin birinci kusuru”nu yazmayı unuttuğumu sanırsanız yanılırsınız. Yazmıyorum efendim. Her okurum kendine göre birinci kusurun ne olduğunu bulacaktır! 

*:Prof.Dr. , Kocaeli Ü. Emekli Öğ.Üyesi, Anadolu Çevre Asamblesi II Başkanı.